Làm chủ hay làm thuê? Câu hỏi ngắn gọn, phương án trả lời cũng rất đơn giản theo kiểu YES/ NO. Thế nhưng, để trả lời thấu đáo câu hỏi này nó không hề đơn giản. Có nhiều người mất hàng năm trời mới trả lời được, thậm chí có người hết cả đời vẫn chưa trả lời được một cách thỏa đáng. Sau câu trả lời này, cuộc sống của bạn nó sẽ rẽ sang một hướng hoàn toàn mới. Có thể là vươn lên một tầm cao mới, có thể rơi xuống vực thẳm, cũng có thể tàn tàn đi ngang để rồi cả đời không ai biết bạn là ai.

Hôm qua tôi ngồi café với một anh bạn đồng hương. Anh ấy sau hơn 12 năm đi làm, tích lũy được ít kinh nghiệm và vài tỷ vốn liếng đã quyết định nghỉ việc và mở công ty kinh doanh quà tặng doanh nghiệp. Anh bạn nói điểm mạnh của mình là tầm nhìn xa, có khả năng phân tích và đánh giá được các vấn đề rất tốt. Thế nhưng, sau gần 2 năm khởi nghiệp công ty anh lăn ra chết. Cái chết đến sau khi anh ấy trúng thầu cung cấp bộ khung, kệ inox cho một nhãn hàng dùng để trưng bày hàng mẫu ở siêu thị và các cửa hàng tạp hóa. Nhưng rất tiếc, khi làm xong lô hàng, mới giao hàng được 10% giá trị lô hàng thì nhãn hàng ngưng chương trình và không lấy hàng nữa. Anh ấy ôm một đống phế liệu và phải bán thanh lý dẫn đến âm vốn và phá sản. Tôi hỏi anh có biết nguyên nhân tại sao anh chết không? anh ấy vẫn còn ngơ ngác không biết lý do tại sao mình chết, chỉ hiểu đại loại là do bị âm vốn vào dự án đó nên chết. Nhưng bản thân tôi sau một hồi trao đổi thì thấy rất rõ bạn ấy chết vì 2 lý do: (1) Nhào vô một dự án quá lớn so với khả năng của mình nhưng lại không lường trước được các rủi ro, khi gặp sự cố thì không có phương án dự phòng. Kiểu như con trăn nuốt con bò quá to nên bị chết. Chưa kể kệ inox đó cũng không đúng nghĩa đó là sản phẩm quà tặng => Chết do làm dàn trải trong khi sức đề kháng còn quá yếu. Lý do chết thứ nhất nó đến từ chính điểm mạnh của anh ấy; (2) Anh ấy kinh doanh quà tặng doanh nghiệp nhưng không cụ thể đó là cái gì, mình là chuyên gia về cái gì. Quà tặng doanh nghiệp nó rất rộng, hàng trăm ngàn thứ thì làm sao mà khách hàng biết nó là cái gì mà mua hàng? Sổ da, bút khắc tên, hộp đựng namecard, kỷ niệm chương… cụ thể đó là cái gì thì không nói. Kinh doanh mà cái gì cũng có mà không có cái gì chết là đương nhiên.

Và anh bạn này hiện giờ đang ở trong tình trạng “LÀM THINH’’, tức là không làm gì cả và tôi biết chắc anh này phải mất một thời gian khá dài nữa mới lấy lại được thăng bằng, còn tương lai nghề nghiệp thì chưa biết về đâu.

Anh sếp cũ của tôi 13 năm trước là một ông giám đốc bán hàng có tiếng tăm trong lĩnh vực hàng tiêu dùng (FMCG), hồi đó tôi là Saleman (nhân viên bán hàng), tôi rất ngưỡng mộ anh và ước gì mình được làm việc với anh ấy, được anh ấy hướng dẫn và chỉ bảo công việc thì có ngày mình sẽ cũng được như anh ấy. Sau vài chục năm gầy dựng tiếng tăm và tích lũy tiền bạc anh quyết định dã từ kiếp làm thuê để chuyển sang kiếp làm chủ. Đầu năm 2009 anh mở một công ty chuyên phân phối tổng hợp về FMCG. Lúc đó tôi chỉ ước sao được mình được đầu quân cho công ty của anh ấy nhưng không có cách nào để tiếp cận để “bán thân’’. Bất ngờ vào ngày 16/04/2009 tôi nhận được cuộc gọi từ anh, tôi không thể quên cái ngày đó và cái số điện hoại của anh ấy đến giờ tôi vẫn còn nhớ mà không cần phải xem danh bạ. Anh nói công ty anh đang cần tuyển nhân viên bán hàng, em qua anh phỏng vấn nếu được thì đi làm.

Khi phỏng vấn anh nói công ty anh hiện tại doanh số cỡ khoảng 500tr/ tháng, quỹ lương cũng rất lớn hơn 500tr/ tháng vì đã có đầy đủ ban bệ từ Giám đốc bán hàng toàn quốc, Giám đốc vùng miền, ngành hàng… Công ty có 5 tỷ vốn lưu động là tiền của anh, có thêm khoảng 5 tỷ nữa là tiền của các cổ đông góp vào. Kết thúc buổi phỏng vấn tôi trúng tuyển nhưng tôi nói cho tôi 03 ngày để suy nghĩ.

Có 02 vấn đề tôi suy nghĩ rất nhiều, đó là: (1) Doanh thu 500triệu/ tháng nhưng quỹ lương lại lên tới 500triệu/ tháng, trong khi vốn chỉ có 10 tỷ. Như vậy, nếu nhà cung cấp (NCC) cho không hàng để bán mà không cần tính giá vốn thì hiện tại công ty đang hòa vốn. Nhưng tỷ suất lợi nhuận ngành FMCG rất thấp, phân phối chắc chắn còn thấp nữa. Như vậy công ty anh đang lỗ ròng hơn 500 triệu/ tháng, vậy thì 10 tỷ công ty tồn tại được bao lâu? (2) Lúc đó Thế Giới Giấy mới được cấp phép 8 ngày còn chưa hoạt động (vì đăng ký bắt đầu hoạt động từ ngày 2 tháng 5). Hay là mình đi đăng ký dẹp công ty đi nhỉ? Chưa hoạt động mà đăng ký phá sản có được không nhỉ? Mới mở công ty rồi chưa hoạt động mà lại dẹp tiệm thấy nhọ quá… Sau 03 ngày phân tích và suy nghĩ rất nhiều tôi quyết định không đầu quân cho ông sếp cũ và tiếp tục hành trình chiến đấu với TGG. Thật không may, công ty anh sếp cũ đóng cửa sau gần 3 năm hoạt động và gánh theo một khoản nợ khổng lồ. Nguyên nhân thất bại theo tôi đoán nguyên nhân là quy mô hệ thống quá lớn so với quy mô doanh thu. Còn TGG đã 11 năm có lẻ và vẫn đang từng bước khẳng định vị thế của mình.

Anh bạn thân của tôi là người học giỏi từ nhỏ đến lớn, tôi thường nói anh là người “Trên thông thiên văn dưới tường địa lý’’. Lúc sự nghiệp đang đi lên như diều gặp gió thì anh nghỉ việc về làm ông chủ. Đến nay công ty anh đã 14 năm nhưng gần như chưa ai biết đến ngoài đối thủ cạnh tranh và những người đã mua hàng. Công ty anh vẫn đang trong tình trạng khó khăn, thiếu thốn đủ bề. Trong khi đó bạn bè, đồng nghiệp cùng lứa với anh giờ là những người thành đạt trong nghiệp làm thuê với tài sản tích lũy được tính bằng đơn vị chục, trăm tỷ.

Làm thuê hay làm chủ? Đến đây lại phải hỏi lại lần nữa cho chắc.

Nhiều người nghĩ rằng làm chủ là phải kinh doanh một sản phẩm/ dịch vụ nào đó. Hiểu theo cách này, từ một người bán vé số dạo, một bà bán xôi ngoài đường, một anh đánh giày dạo, đến chủ một doanh nghiệp tầm cỡ đều là những người làm chủ. Và nhiều người cũng cho rằng làm thuê, tức là đi làm theo sự phân công, sai khiến của người khác và được trả lương theo công việc. Không hẳn vậy, tôi nhớ là tôi đã từng đọc cuốn sách “Những người làm thuê số một Việt Nam’’ khoảng mười mấy năm trước, tôi rất ngưỡng mộ và khâm phục những con người như vậy. Đặc điểm chung của những con người này là chưa bao giờ họ đặt cho mình câu hỏi “Mình nên làm chủ hay làm thuê” mà thường thì họ sẽ đặt câu hỏi “Mình phải làm sao để tốt nhất cho công việc này?”. Với tâm thế đó họ đã là ông chủ rồi, họ làm chủ cuộc sống của mình, làm chủ công việc của mình và cuộc sống sung sướng gấp vạn lần các ông chủ.

Làm chủ bạn được tự do làm những gì mình thích, mọi quyết định do bạn đưa ra và thực thi, chẳng cần phải xin phép hay hỏi ý kiến ai cả. Bạn có thể sơn sửa văn phòng làm việc theo ý mình, làm bồn hoa thật hoành tráng ngay trước sảnh, sắm vài dàn lan ở sân thượng công ty, tới tháng lương thưởng đầy đủ cho nhân viên… Mọi người sẽ khen bạn là ông chủ lãng mạn, yêu đời, sống có trách nhiệm và có tâm. Ôi, làm ông chủ thật tuyệt vời, mình nghỉ việc để về làm ông chủ thôi!

Làm thuê bạn sẽ phải ngó nghiêng mặt ông chủ vui hay buồn, nhiều khi bạn như đứa dở hơi để sai vặt vì có thể bạn sẽ có một đống sếp, ai cũng chỉ đạo cuối cùng chẳng biết nghe ai; bạn phải đối mặt với hàng trăm ngàn vấn đề cần phải giải quyết liên quan đến đồng nghiệp, khách hàng, đối tác... nhưng không sao cả. Đến tháng không phải lo lắng gì cả, vì lương lương thưởng vẫn đầy đủ, vì khó khăn đã có ông chủ lo. Nếu may mắn có bước vào một công ty có môi trường làm việc tốt, có điều kiện học hỏi, thăng tiến, phát triển, đồng nghiệp vui vẻ hòa đồng thì đó là một điều rất tuyệt vời. Ôi, cuộc đời làm thuê đâu có tệ, tại sao lại phải làm chủ?

Làm chủ thực ra là một tay làm thuê siêu đẳng cho chính bản thân mình với công suất có thời điểm lên tới hàng vài trăm % và thời gian làm việc có khi lên tới 18-20 tiếng mỗi ngày. Làm chủ không có được đặc quyền tới tháng tính ngày đếm lương mà phải quản lý tới từng đồng sao cho hiệu quả nhất; Làm chủ thì đầu óc, chân tay phải hoạt động như một cỗ máy thời gian được lập trình sẵn để làm mọi việc từ hành chính nhân sự đến bán hàng, marketing, tài chính, kho vận. Chính vì vậy những ông chủ là một CEO (Chef Everything Office) đa năng nhất.

Làm thuê thì sao? Lương được trả theo vị trí công việc cộng thêm kỹ năng, kinh nghiệm và kết quả công việc mà bạn mang về cho doanh nghiệp. Khối lượng công việc cơ bản được gắn với bản mô tả công việc cho vị trí đó để thực hiện trong 8 tiếng ở công sở. Có người làm nhanh, có người làm chậm chủ yếu là do kỹ năng của bạn áp vào công việc đó, nếu có thì cũng chỉ lố thêm một vài giờ.

‘’Tóm lại, làm thuê hày làm chủ nó không quá quan trọng, quan trọng là bạn luôn giữ cho mình một tâm thế của người chiến thắng, luôn nỗ lực đến cùng, thể hiện trách nhiệm tối đa trong mọi công việc, luôn nỗ lực để vươn lên ở mọi hoàn cảnh thì câu hỏi LÀM CHỦ HAY LÀM THUÊ nó mặc nhiên được trả lời mà bạn chẳng cần phải suy nghĩ gì cả.

Làm chủ hay làm thuê, quan điểm của bạn thế nào? Bạn và bạn bè của mình có ai đang ở giữa ngã 3 đường như thế này không?

[FROM MR. MAI QUỐC BÌNH - CEO THẾ GIỚI GIẤY]